fbpx Талибаны өнгөрсөн, одоо, ирээдүй
 
Энэ мэдээ хуучирсан буюу 2021/10/28-нд нийтлэгдсэн мэдээ болно.
Ангилал
Дэлхий дахинд
Огноо
Унших
9 минут 1 секунд

Талибаны өнгөрсөн, одоо, ирээдүй

ТАЛИБАН ГЭЖ ХЭН БЭ?

Талибан нь пушту үндэстний хэлээр сурагч гэсэн утгатай үг бөгөөд Афганистаны пуштунуудын дунд 1994 онд бий болсон Исламын шашны хэт даврагчдын хөдөлгөөний нэр гэж ойлгож болно. Тэд 1996 оны 9 дүгээр сараас 2001 оны 12 дугаар сар хүртэл Афганистаны Исламын Эмират нэртэй улсыг байгуулж, нийслэлээрээ Кандагар хотыг нэрлэж байв. Тус улсыг Пакистан, Саудын Араб, Арабын нэгдсэн Эмират улсууд албан ёсоор хүлээн зөвшөөрсөн байдаг.

Талибан бүлэглэл нь эхэндээ Зөвлөлтийн цэргүүдтэй хийсэн дайнд оролцсон ахмад дайчид, Пакистаны тусгай албаны дэмжлэгтэйгээр сургаж бэлтгэгдсэн пуштун дүрвэгсдээс бүрдэж байжээ. Талибаны үзэл суртал нь Исламын шашныг ариун байлгахад чиглэгддэг бөгөөд уг үзэл санаагаа орон нутгийн пуштун зан заншилтай хослуулан авч явдаг ажээ.

Тэд 1996 онд Исламын шашны ёс уламжпал, сахилга батыг сэргээх, Афганистанд энх тайвныг тогтоох зорилготойгоор дайн эхлүүлж, улсынхаа Засгийн эрхийг авч чадсан юм.

Тэд хяналтад байдаг нутаг дэвсгэртээ шашны хатуу хяналт, хориг тавьдаг. Тухайлбал, телевиз, хөгжим, хөгжмийн зэмсэг, дүрслэх урлаг, согтууруулах ундаа, компьютер, интернэт, шатар, цагаан гутал (цагаан бол Талибанчуудын далбааны өнгө юм), бэлгийн харилцаа, тийм утга бүхий үг хэллэгээр ярих гэх мэт зүйлс багтдаг байна. Эрэгтэйчүүд тодорхой заасан урттай сахал тавих шаардлагатай. Эмэгтэйчүүдийг ажил хийх, эрэгтэй эмч нараар эмчлүүлэх, олон нийтийн газар нээлттэй нүүр царайгаа ил гаргах, нөхөр эсвэл эрэгтэй хамаатангүйгээр гадуур явахыг хориглодог. Мөн эмэгтэйчүүдийн боловсрол эзэмших боломж нэлээд хязгаарлагдмал (2001 онд охидууд сургуулийн ирцийн дөнгөж 1 хувийг эзэлж байв) байсан.

2001 оны 9 дүгээр сарын 11-ний халдлагын дараа Америк болон НАТО-гийн орны цэргүүд Талибан хөдөлгөөний эрх мэдэлд байсан Засгийн газрыг унагасан. Гэсэн ч Талибаны дэмжигчид ууланд гарч партизаны урт удаан дайныг эхлүүлсэн юм. 2003 он гэхэд тус хөдөлгөөн Афганистан, Пакистанд дахин сэргэж, үе үе террорист үйл ажиллагаа явуулах болсон. Хамид Карзайн Засгийн газрын дэмжпэгтэйгээр НАТО-гийн орнууд цэргийн ажиллагаа явуулж байсан ч Талибанчууд хэд хэдэн бүс нутагт нөлөөгөө сэргээж чадсан байдаг.

ТАЛИБАН БҮЛЭГЛЭЛИЙГ ХЭН УДИРДДАГ ВЭ?

1996 онд Засгийн эрхийг авахын төлөөх тулалдаанд Талибан бүлэглэлийг ЗХУ-ын эсрэг олон жилийн дайн үзэж, ёстой л хал үзэж, хашир суусан ахмад дайчин Мулла Мохаммед Омар удирдан явуулсан байдаг. Тэрбээр үзэл суртлын маш хатуу дэгийг тогтоогоод зогсохгүй өрнийн ба орчин үеийн бүх зүйлийг үл таална. Талибанчууд Кабулыг 1996 онд эзлэн авч, 1997 онд Герат, Мазари-Шарифт хяналтаа тогтоосон. 2000 он гэхэд Афганистаны нутаг дэвсгэрийн 90 орчим хувийг гартаа оруулжээ.

Түүнийг Талибан бүлэглэлийн үндэслэгч гэж албан ёсоор үздэг. Гэвч 2013 онд Америкуудын явуулсан агаарын дайралтын дүнд түүнийг устгасан боловч Талибанчуудын зүгээс түүнийг үхсэн гэдгийг 2016 он хүртэл хүлээн зөвшөөрөөгүй юм. Мулла Мохаммедыг үхсэнийг зарласны дараа Мавлави Хайбуллах өөрийгөө дараагийн удирдагчаар зарласан.

Албан бус эх сурвалжийн мэдээллээр Пакистан дахь нууц “Куэтта Шура” хэмээх баазад тэрбээр байрлаж, Талибан бүлэглэлийн бодлого, төлөвлөгөөг боловсруулдаг ажээ. Түүний улс төрийн орлогч сайд Муллах Абдул Гани АНУ-тай хэлэлцээр хийж, 20 жил үргэлжилсэн цуст дайныг төгсгөл болгосон юм.

ТЭД ХЭРХЭН МӨНГӨ ХИЙДЭГ ВЭ?

Талибанчуудын хамгийн гол орлого олдог суваг нь хар тамхины тариалалт, наймаа юм. Тэдний хяналтад байдаг тариаланчдаас тэд татвар авна. Мен хилийн чанадад орших тэдний нөлөөнд байдаг газрын тосны худалдаа эрхлэгчид байдаг. Мөн хууль бус үнэт металь олзворлогч бичил уурхайнууд тэдний хяналтад байдгаас гадна дэмждэг хувь хүн, байгууллагууд нэлээд бий. Ялангуяа Пакистан, Персийн булангийн орнуудын зарим нөлөө бүхий хүмүүс тэдний үйл ажиллагааг дэмждэг. НАТО-гийн Аюулгүй байдлын судалгааны шинжээчдийн үзэж байгаагаар тэдний жилийн төсөв улам нэмэгдэж байгаа бөгөөд 1,6 тэрбум долларт хүрсэн гэжээ.

АНУ-ЫН ЦЭРГҮҮД АФГАНИСТАНААС ГАРАХ БОЛСОН ШАЛТГААН

Афганистаны үндсэн Засгийн газрын эрхийг тогтворжуулахын зэрэгцээ Аль Кайда, Исламын улс бүлэглэл зэрэг үндэстэн дамнасан террорист байгууллагуудын эсрэг АНУ нь хэдэн тэрбумаар хэмжигдэх асар их долларын зардал гаргасан. АНУ-ын дэмжпэгтэйгээр байгуулагдсан Засгийн газар маш түргэн хугацаанд Талибан бүлэглэлд бууж өгсөн явдал нь бүс нутгийн ашиг сонирхол, Орос, Хятад, Энэтхэг болон Барууны улс орнуудын стратегийн хэтийн төлөвт гэнэтийн өөрчлөлт оруулсан. Тэд засгийн эрхийг авсан даруйдаа 1996 онд байсан. Талибан бүлэглэл шиг хатуу дэглэм Афганистаны иргэдэд тогтоохгүй гэж дэлхий нийтэд мэдэгдсэн ч НАТО-гийн гишүүн улсууд үүнд нь итгэхгүй байгаагаа илэрхийлсэн. Түүгээр ч зогсохгүй Талибанчуудын удирдлагад Аль Кайда байгууллагын хэдэн зуун гишүүн байгаа нь олон улсыг түгшээж байна гэж үзэх болов.

АФГАНИСТАНЫ ИРЭЭДҮЙ ХЭРХЭХ ВЭ?

Трампын Засаг захиргаа 2020 оны 2 дугаар сард Афганистаны Засгийн газрын ямар ч оролцоогүйгээр Талибанчуудтай гэрээ байгуулсан. Дараа Жое Байден энэ оны 9 дүгээр сараас цэргүүдээ бүр мөсөн Афганистанаас гаргана гэдгээ нээлттэй зарласан. Энэ нь Талибанчуудад тэдний ноёрхлоо тогтоох хугацааг нарийн зааж өгсөн явдал болоод зогсохгүй хүчээ нөөж, засгийн эрхийг авах таатай боломж болсон юм.

Тэдний удирдагчид дайчдаа иргэдийн ямар ч хашаа, байшин, хувийн эзэмшлийн газар эзнийх нь зөвшөөрөлгүйгээр нэвтрэхийг хориглосон. Мөн удахгүй шинэ Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүнийг танилцуулна гэжээ. Тус бүлэглэлийн хэвлэлийн төлөөлөгч Мухаммед Наим бид бусад улс орнуудтай эрх тэгш, хамтын сайн харилцаатай байхыг эрмэлзэж байна гэжээ. Гэвч Кабул дахь Олон улсын нисэх онгоцны буудалд газардсан сүүлийн хэдэн онгоцонд сууж, эх орноосоо дүрвэх гэсэн хэдэн мянган иргэдийн бөөгнөрөл үүсээд байна.

ЭМЭГТЭЙЧҮҮДЭД ЯМАР ДҮРЭМ ЖУРАМ ҮЙЛЧЛЭХ ВЭ

Талибанчууд эргэж ирснээр Афганистаны иргэдийн өдөр тутмын амьдралд олон талаар нөлөө үзүүлж байна. Өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд боловсрол эзэмших, хөдөлмөрлөх эрхтэй байсан эмэгтэйчүүд, охидод одоо шашны илүү хатуу шаардлага тавигдана. Шинэ Засгийн газар байгуулагдаж, эмэгтэйчүүдийг олон нийтийн газар явахдаа ямар дүрэм журам баримтлахыг зааж өгнө гэжээ. Ямар ч гэсэн биеийнх нь аль нэг хэсэг, царайгаа гаргасан хувцас өмсөх, ажил эрхлэхийг хатуу хориглох бололтой. Зарим эмэгтэй сэтгүүлчид болон бусад хүмүүсийн ярьж буйгаар Талибанчууд иргэдийн хаягийг бүртгэж, айл бүрээр явж, нэгдсэн тооллого хийж байгаа аж. Эх орноосоо дүрвэж чадсан хүмүүсийн хэлснээр тэд тосгоны иргэдээс гэрлээгүй эмэгтэйчүүдийг бүртгэн авч, дайчдынхаа эхнэр болгохыг шаардсан гэжээ. Тиймээс тус улсын охид, эмэгтэйчүүдийн хувь заяа тун хэцүү байдалд орсон гэж үзэж болно.

Эх сурвалж: "Соёмбо" сонин

Эхний ээлжинд Сонгинохайрхан болон Баянзүрх дүүргийн иргэдэд “Ногоон зээл” олгоно
Эхний ээлжинд Сонгинохайрхан болон Баянзүрх дүүргийн иргэдэд “Ногоон зээл” олгоно
 
Ц.Даваасүрэн: Эрдэнэс Тавантолгойн $10 тэрбумын орлогоор цалин, тэтгэврээ нэмж байна. Үүнийг хувийн компаниуд хийхгүй
Ц.Даваасүрэн: Эрдэнэс Тавантолгойн $10 тэрбумын орлогоор цалин, тэтгэврээ нэмж байна. Үүнийг хувийн компаниуд хийхгүй
Энэ мэдээ хуучирсан буюу 2021/10/28-нд нийтлэгдсэн мэдээ болно.

Шинэ мэдээ

Ц.Даваасүрэн: Эрдэнэс Тавантолгойн $10 тэрбумын орлогоор цалин, тэтгэврээ нэмж байна. Үүнийг хувийн компаниуд хийхгүй

Ц.Даваасүрэн: Эрдэнэс Тавантолгойн $10 тэрбумын орлогоор цалин, тэтгэврээ нэмж байна. Үүнийг хувийн компаниуд хийхгүй

Уран зохиол, дуу хөгжим, технологийн хичээлийг сургалтын хөтөлбөрөөс хассан гэх мэдээллийг БШУ-ны сайд үгүйсгэв

Уран зохиол, дуу хөгжим, технологийн хичээлийг сургалтын хөтөлбөрөөс хассан гэх мэдээллийг БШУ-ны сайд үгүйсгэв

Чех улс нутаг дэвсгэрт нь үйл ажиллагаа явуулдаг Оросын суртал нэвтрүүлгийн сүлжээг илрүүлжээ

Чех улс нутаг дэвсгэрт нь үйл ажиллагаа явуулдаг Оросын суртал нэвтрүүлгийн сүлжээг илрүүлжээ

Зам талбайд тогтсон 92 тонн усыг сорууллаа

Зам талбайд тогтсон 92 тонн усыг сорууллаа

“УБТЗ” ХНН: Төмөр замчдаа нэн таатай нөхцөлөөр орон сууцжуулж байна

“УБТЗ” ХНН: Төмөр замчдаа нэн таатай нөхцөлөөр орон сууцжуулж байна

НҮБ: 2022 онд дэлхий даяар 800 сая хүн өлсөж байхад өдөр бүр нэг тэрбум таваг хоол хаягдаж байжээ

НҮБ: 2022 онд дэлхий даяар 800 сая хүн өлсөж байхад өдөр бүр нэг тэрбум таваг хоол хаягдаж байжээ

“Titanic” киноны гол дүрийн эмэгтэйг аварсан “хаалга“ $718,750-аар зарагджээ

“Titanic” киноны гол дүрийн эмэгтэйг аварсан “хаалга“ $718,750-аар зарагджээ

“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн ордын нөөц баялгийг 8.1 тэрбум тонноор батлав

“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн ордын нөөц баялгийг 8.1 тэрбум тонноор батлав

Москвагийн халдлагын дараа 100 гаруй хүн сураггүй алга болоод буйг мэдээллээ

Москвагийн халдлагын дараа 100 гаруй хүн сураггүй алга болоод буйг мэдээллээ

Цөмийн бөмбөг бүтээж, дэлхийг өөрчилсөн Оппенхаймер

Цөмийн бөмбөг бүтээж, дэлхийг өөрчилсөн Оппенхаймер

Тэтгэвэр тогтооход Утсаар ярьж, цахимаар хүсэлт өгдөг болох уу?

Тэтгэвэр тогтооход Утсаар ярьж, цахимаар хүсэлт өгдөг болох уу?

Энэтхэгийн сонгууль хамгийн өндөр өртөгтэй

Энэтхэгийн сонгууль хамгийн өндөр өртөгтэй

Эрүүл мэндийн салбарыг цахимжуулах төсөл хэрэгжүүлсэн компанийг АТГ-т шалгуулна

Эрүүл мэндийн салбарыг цахимжуулах төсөл хэрэгжүүлсэн компанийг АТГ-т шалгуулна

МАН-ын эмэгтэй нэр дэвшигчдийг Х.Булгантуяа, АН-ынхыг С.Одонтуяа өнгөлөх үү?

МАН-ын эмэгтэй нэр дэвшигчдийг Х.Булгантуяа, АН-ынхыг С.Одонтуяа өнгөлөх үү?

Монгол улсын ерөнхий сайд асан “бохир” мөнгөөр Манхэттэн дүүрэгт тансаг сууцнууд худалдаж авсныг тогтоожээ

Монгол улсын ерөнхий сайд асан “бохир” мөнгөөр Манхэттэн дүүрэгт тансаг сууцнууд худалдаж авсныг тогтоожээ

Илон Маскийг худалдаж авснаас хойш АНУ-д Твиттерийн хэрэглэгчийн тоо 20 гаруй хувиар буурчээ

Илон Маскийг худалдаж авснаас хойш АНУ-д Твиттерийн хэрэглэгчийн тоо 20 гаруй хувиар буурчээ

АНУ-ын Вашингтон муж тайчигчдын хөдөлмөрийн эрхийг хамгаалах хуультай болжээ

АНУ-ын Вашингтон муж тайчигчдын хөдөлмөрийн эрхийг хамгаалах хуультай болжээ

ПАРИС 2024: Францад олимп дуустал онц байдал зарлалаа

ПАРИС 2024: Францад олимп дуустал онц байдал зарлалаа

2024:Даатгалаар эмчлүүлэх боломжтой хувийн эмнэлгүүдийн шинэчилсэн жагсаалт

2024:Даатгалаар эмчлүүлэх боломжтой хувийн эмнэлгүүдийн шинэчилсэн жагсаалт

Хятадын Хөлбөмбөгийн Холбооны тэргүүн асан авлигын хэрэгтээ бүх насаар хоригдох ял сонсжээ

Хятадын Хөлбөмбөгийн Холбооны тэргүүн асан авлигын хэрэгтээ бүх насаар хоригдох ял сонсжээ

Эрчим хүчний хараат байдлаас гаргая гэсэн дээр АНУ-ыг түших нь зөв байх

Эрчим хүчний хараат байдлаас гаргая гэсэн дээр АНУ-ыг түших нь зөв байх

Москвагийн халдлагыг үйлдэгчид Украин руу биш, Беларусь руу зугтаж байсныг Лукашенко баталжээ

Москвагийн халдлагыг үйлдэгчид Украин руу биш, Беларусь руу зугтаж байсныг Лукашенко баталжээ

Балтиморын нурсан гүүрний орчимд аврах ажиллагаа үргэлжилж байна

Балтиморын нурсан гүүрний орчимд аврах ажиллагаа үргэлжилж байна

“Барилга барихаар II төрөх эмнэлгийн газар дээр хашаа барьсныг буулгана“

“Барилга барихаар II төрөх эмнэлгийн газар дээр хашаа барьсныг буулгана“

Нойр, ой санамж хоёр салшгүй холбоотой

Нойр, ой санамж хоёр салшгүй холбоотой

Цэцэд “цэвэр агаар” оруулж, “цэвэрлэгээ” хийх цаг болсон!

Цэцэд “цэвэр агаар” оруулж, “цэвэрлэгээ” хийх цаг болсон!

Хил дээр “саатуулагдсан” их хэмжээний эзэнгүй юань сонгуультай холбоотой юу?!

Хил дээр “саатуулагдсан” их хэмжээний эзэнгүй юань сонгуультай холбоотой юу?!

“Баавгай” нь ч байхгүй Баялгийн сангийн “арьсыг нь арав хуваана“ гэнэ үү

“Баавгай” нь ч байхгүй Баялгийн сангийн “арьсыг нь арав хуваана“ гэнэ үү

Монголд анх удаа Программ хангамжийн Харвардын сертификатыг ЕБС-даа авах боломжтой боллоо

Монголд анх удаа Программ хангамжийн Харвардын сертификатыг ЕБС-даа авах боломжтой боллоо

“Ачаа тээврийн ханш цар тахлын үеэс 5-6 дахин буурсан” гэв

“Ачаа тээврийн ханш цар тахлын үеэс 5-6 дахин буурсан” гэв

 
 
 



​​​​​​​

Эхлэл · Бидний тухай · Редакцийн бодлого · Холбоо барих
​​​​​​​© 2011 - 2023 Бүх эрх хуулиар хамгаалагдсан Шуурхай.мн

​​​​​​​