Өнгөрсөн 2020 онд дэлхий нийтээр дэгдэж, тархсан коронавирусийн халдварын тархалтын улмаас улс орнуудын 90 гаруй хувийнх нь эдийн засаг буурсан үзүүлэлттэй гарсан. Харин Зүүн өмнөд Азийн Сингапур, Вьетнам, Мьянмар, Африкийн цөөн улс орнууд болон БНХАУ-ын хувьд эдийн засгийн өсөлттэй гарсан билээ. Хятад улсын хувьд халдварын тархалтыг харьцангуй амжилттай хязгаарлаж, халдвар хамгааллын хатуу чанд дэглэмийг мөрдүүлж байгаагийн үр дүнд шинээр бүртгэгдэх тохиолдлын тоог маш бага түвшинд тогтоон барьсаар байна. Ийнхүү халдварын тархалтыг намжааж, дотоодын худалдаа эдийн засгаа сэргээх талаар олон талын арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байгаагийн үр дүнд тус улсын эдийн засгийн өсөлтийг энэ 2021 онд 8.0 -8.5 хувьд хүрнэ гэж Олон улсын банк санхүүгийн байгууллагууд таамаглалаа дэвшүүлсэн юм.

Зураг. БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлт. 2019-2020 онууд, 2021 оны эхний улирлын үзүүлэлт.

Харин саяхан БНХАУ-ын энэ оны наймдугаар сарын үзүүлэлт зарим талаар удаашралтай байгаа тал ажиглагдаж байна. Хятад улсын эдийн засгийн өсөлтийг дагаж тус улсын эрчим хүч, нүүрсний хэрэглээ өндөр түвшинд хэвээр байна. Тухайлбал тус улсын эрчим хүчний нийт хэрэглээ 7.510 терраватт/цагт хүрсэн бол энэ оны эхний хагас жилд өсөлтийн хандлага мөн ажиглагдсан хэвээр байна.

Зураг. БНХАУ-ын цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ 2010-2020 онуудын байдлаар.

Өнгөрсөн 2019 онд БНХАУ-ын Жиангсу мужийн нутагт нийт хүчин чадлын хувьд тус улсын УЦС-уудын жагсаалтад хоёрдугаарт жагсах томоохон хүчин чадал бүхий “Baihetan” гэсэн 16 гигаваттын хүчин чадалтай усан цахилгаан станцыг 2020 оны зургадугаар сард ашиглалтад хүлээн авч эхний турбиныг ажиллуулж эхэлсэн. Мөн тус улсад сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлээр өргөн далайцтай хөрөнгө оруулалт хийсээр ирсэн билээ. Гэтэл өнгөрсөн наймдугаар сарын сүүлч, есдүгээр сарын эхээр тус улсад эрчим хүчний дутагдал үүсч байгаа талаар мэдээлэл гарах болж, улмаар ирэх өвөл цахилгаан эрчим ихээхэн дутагдалд орж болзошгүй гэж зарим судлаачид анхааруулах болжээ.

БНХАУ ЯАГААД ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ДУТАГДАЛД ОРОХ БОЛОВ?

Энэ асуудлаар тус улсын болон гадаад орнуудын судалгааны байгууллагууд, судлаачдын зүгээс өгч байгаа мэдээллийг үзвэл дараах хэд хэдэн шалтгаан нөлөөлсөн бололтой. Нэгдүгээрт, хэдийгээр Хятад улс сэргээгдэх эрчим хүчнийг үйлдвэрлэл, хэрэглээг нэмэгдүүлэх чиглэлд ихээхэн анхаарч олон тооны төслийг хэрэгжүүлсэн ч 2020 оны байдлаар тус улсын нийт эрчим хүчний үйлдвэрлэлд нүүрсний эрчим хүчээр үйлдвэрлэж буй цахилгаан нь нийт эрчим хүчнийхээ 60 гаруй хувийг эзэлсэн хэвээр байна. Хоёрдугаарт, өнгөрсөн 2020 оны III улирлыг хүртэл БНХАУ-ын импортын эрчим хүчний нүүрсний томоохон нийлүүлэгч нь Австрали улс байсаар ирсэн.

Гэтэл Австрали улс Номхон далайн бүсийн асуудлаар АНУ, Япон, Энэтхэг улстай хамтран “Дөрвөл” (буюу “Quad”) гэсэн бүлэглэлд нэгдсэн, Хятад улс дахь уйгур иргэдийн хүний эрхийн зөрчлийн асуудлын талаар Австрали улсын зүгээс шүүмжлэлтэй байр сууриа илэрхийлсний улмаас Хятадын зүгээс худалдааны хариу арга хэмжээ авч тус улсаас авч байсан нүүрс, дарс, хөдөө аж ахуйн гаралтай бусад түүхий эдийн импортыг эрс бууруулсан.

Гуравдугаарт, нүүрсний экспортын хувьд Австралийн нийлүүлж байсан орон зайг одоогоор Индонези, ОХУаас нийлүүлж буй нүүрсээр хангаж буй.

Гэвч тээвэрлэлт логистикийн асуудал энэ хэмжээнд хүртэл сайжраагүй тул эдгээр улсаас хангалттай хэмжээгээр нүүрс авч чадахгүй байгаа ажээ. Үүний зэрэгцээ халдварын тархалтын эрсдэлийн улмаас Монгол Улсын Гашуунсухайт-Ганц модны хилийн боомтын үйл ажиллагаа доголдож, нийлүүлж буй нүүрс багагүй хэмжээгээр буураад байна. Дөрөвдүгээрт, дэлхий нийтээр уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэж, нүүрстөрөгчийн ялгарлыг бууруулах зорилтын хүрээнд Хятад өнгөрсөн 4-5 жилийн дотор олон зуун жижиг уурхайг хаасан явдал ч энэ цаг үед нүүрсний нийлүүлэлт доголдоход нь нэрмээс болжээ.

Зураг. Хятад улсын нүүрсний импортын үзүүлэлт. 2015-2019 оны наймдугаар сарын үзүүлэлт.

Зураг. БНХАУ-ын сүүлийн таван жилийн сар тутмын нүүрсний импортын үзүүлэлт.

Сүүлийн тоо үзүүлэлт 2021 оны дөрөвдүгээр сарын байдлаар үзүүлжээ

Ийнхүү нүүрсний нийлүүлэлт доголдож, хомстол үүсэж байгаатай холбоотойгоор есдүгээр сарын дунд үеэс эхлэн тус улсын хэдэн мужид эрчим хүчний хязгаарлалт хийгдэж, зарим үйлдвэр аж ахуй, хот суурин газрын эрчим хүчний хэрэглээнд хязгаарлалт хийж эхэлжээ. Энэхүү хүндрэлтэй байдлыг шийдвэрлэхийн тулд тус улсын Эдийн засгийн Хөгжил Шинэтгэлийн Хорооны зүгээс саяхан хэд хэдэн арга хэмжээ авах шийдвэрийг гаргаж хэрэгжүүлж эхэллээ.

Тодруулбал,

1. Нүүрсний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх олон талын арга хэмжээ авах.

2. Өмнө нь хаагдсан зарим нүүрсний уурхайг дахин сэргээх, олборлолтын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх зөвшөөрлийг олгох.

3. Гадаад орнуудаас авч байгаа эрчим хүчний нүүрсний импортын хэмжээг дорвитой хэмжээгээр нэмэгдүүлэх.

4. Нэн чухал шаардлагатай үйлдвэрийн газрууд, умард зүгийн хүйтэн сэрүүн бүсэд оршиж буй цахилгаан станцуудын нүүрсний нөөцийг нэмэгдүүлэх.

5. Нүүрсний нийлүүлэлтийг эхний ээлжинд цахилгаан, дулааны үйлдвэрлэгчдэд зориулан нийлүүлэх.

6. Нүүрсний хомстолоос хамаарч дотоодын зах зээлд нүүрсний үнийг зохиомлоор өсгөх, хөөрөгдөх явдалтай хатуу тэмцэх зэрэг арга хэмжээг авч байна. Мөн ЭЗХШХ-ны зүгээс Хятадын Төмөр замын компанитай хамтран нүүрсний тээвэрлэлтийн хүчин чадал, тээвэрлэлтийн давтамж, урсгалыг нэмэгдүүлэхээр тохиролцож, хамтран ажиллаж байгаа ажээ. Эдгээр арга хэмжээний үр дүнд эрчим хүчний хомстолыг арилгаж чадах уу гэдэг нь эргэлзээтэй хэвээр байгаа юм.

Учир нь:

-Тус улсын хойд нутгийн сэрүүн цаг уур бүхий мужуудад халаалтын улирал эхэлж эрчим хүчний хэрэглээ нэгэнт нэмэгдэж эхэлсэн. -Австрали улсаас авч байсан нүүрсний импортыг оруулах талаар Индонези, ОХУ-тай хийсэн гэрээ хэлэлцээ бодит байдал зарим хүндрэл бэрхшээлтэй тулгарсан хэвээр байгаа.

Тухайлбал, ОХУ Байгаль Амарын төмөр замыг өргөтгөх, Элгийн нүүрсний уурхайн төмөр замын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх төслийг эхлүүлсэн боловч эдгээр төслийг 2023 онд хэрэгжүүлж дуусгах төлөвтэй байна.

-БНХАУ-ын дотоодод зөвхөн эрчим хүчний хомстол бус санхүүгийн зах зээлд томоохон үл хөдлөх хөрөнгө борлуулагч “Evergrande” компанитай холбоотой үүсээд буй хүндрэлтэй асуудал улам бүр хүрээгээ тэлж, санхүүгийн салбартаа таагүй нөлөө үүүсгэж болзошгүй. Тус компани зөвхөн үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт бус маш олон салбарт үйл ажиллагаа явуулж ирсэн тул үүнээс үүдэн гарч болох үр дагаврын цар хүрээ маш өргөн байж болзошгүй байгаа юм.

-Тус улсын хойд бүс нутгаар цас орж, өвлийн хүйтэн уур амьсгал орох хүртэл ердөө ганц сар гаруйхны багахан цаг хугацаа үлдэж байгаа тул энэ хугацаанд дээр дурдсан олон арга хэмжээг хэрэгжүүлж, шаардлагатай нүүрсний нөөцийг бүрдүүлэхэд цаг хугацааны хүчин зүйл таагүй нөлөө үзүүлж, хангалттай хэмжээний нөөцийг бүрдүүлж амжихааргүй төлөвтэй байгаа юм.

Иймээс энэ 2021-2022 оны өвлийн улиралд БНХАУ-ын Шинжаан, Гансу, Өвөр Монгол, Хэйлонжиан, Жилин, Ляонян, Хэбэй мужийн нутгаар олон мянган үйлдвэр, аж ахуйн газар, олон сая айл өрхийн цахилгааны хэрэглээнд хязгаарлалт хийсэн хэвээр байх төлөвтэй байна. Энэхүү эрчим хүчний хязгаарлалт нь эдгээр мужийн үйлдвэрлэл, бизнес, эдийн засгийн сэргэлтэд таагүй нөлөөлж, өсөлтийг чангаах, улмаар ирэх оны эхний хагас жилд тус улсын эдийн засгийн үзүүлэлтүүдэд ч сөрөг нөлөө үзүүлэх нь тодорхой болж байна.

ЭДИЙН ЗАСАГЧ Н.ЭНХБАЯР